De innovatiemotor hapert; tijd om het vermogen op te voeren

Sterker nog, uit de recent verschenen R&D Top-50 blijkt zelfs dat deze uitgaven in Nederland zich steeds meer concentreren bij een klein aantal bedrijven, met ASML als absolute uitschieter en control point in het Nederlandse innovatielandschap – en alle potentiële risico’s die daarmee gepaard gaan.

Hoe technologisch competitief is Nederland?

TNO Vector heeft voor het recent verschenen Wennink-advies de technologiepositie van Nederland verkend. Dit artikel geeft inzicht in verschillende analyses die laten zien dat de sterke technologische uitgangspositie van Nederland onder druk staat. Om de concurrentiepositie duurzaam te versterken, is het niet voldoende de haperende innovatiemotor te repareren: het innovatievermogen moet omhoog.

Een blik onder de motorkap

In onze blik onder de motorkap onderzoeken we drie pijlers van de Nederlandse concurrentiepositie:

1. Kennispositie
2. Technologiepositie
3. Ondernemerschapspositie

Elke stap van deze innovatieketen raakt aan een ander aspect van de Nederlandse concurrentiepositie. In de studie zijn deze posities geanalyseerd aan de hand van kwantitatieve gegevens. We richten ons daarbij op de 10 sleuteltechnologieën die centraal staan in de Nationale Technologiestrategie. Dit werpt licht op waar Nederland in elk van deze stappen staat en welke aspecten meer aandacht behoeven.

De Nederlandse innovatiemotor stokt

Kennispositie

Op basis van wetenschappelijke publicaties blijkt dat Nederland er op dit moment nog redelijk goed voor staat. Toch levert Nederland steeds meer in: op de tien sleuteltechnologiegebieden uit de Nationale Technologiestrategie loopt de kennisspecialisatie achter ten opzichte van landen als China, de VS en Duitsland (zie Figuur 1). Het gebruik van (wetenschappelijke) kennis op deze terreinen voorspelt hoe die kennis op langere termijn wordt toegepast. Een neerwaartse trend kan daarbij de redelijk goede kennis-uitgangspositie van Nederland op termijn ondermijnen.

Technologiepositie

Op het gebied van patenten staat Nederland er minder goed voor. Het aandeel in patenten tussen 2015 en 2025 neemt af, terwijl China en de VS in dezelfde periode juist sterk groeien (zie Figuur 2). Vooral deze neerwaartse trend vormt een uitdaging voor de technologiepositie op de langere termijn.

Ondernemerschappositie

Ook op het gebied van ondernemerschapspositie zijn er uitdagingen. Slechts 21,5% van de Nederlandse startups groeit door naar scaleup, lager dan het Europees gemiddelde (23,1%) en ver achter Duitsland (40,6%) en de VS (54,1%). Nederland slaagt er dus onvoldoende in kennis om te zetten in schaalbare oplossingen en lijkt dus te maken te hebben met een innovatiekloof of -paradox.

Dat heeft twee oorzaken:

• Nederland excelleert in wetenschappelijke output, maar dit leidt (nog) niet tot voldoende patenten of toepassingen.
• Startups groeien te weinig door tot grote, impactvolle bedrijven.

Figuur 3 laat zien dat Nederland op het gebied van quantumtechnologie steeds verder achterop raakt naarmate je verder in de innovatieketen kijkt. Dit bevestigt het bestaan van een innovatieparadox of innovatiekloof.

Een trendbreuk is nodig om concurrerend te blijven

Nederland kan niet op zijn lauweren rusten. Een trendbreuk is nodig om in een snel veranderende wereld concurrerend te blijven. Om de Nederlandse concurrentiepositie duurzaam te versterken, is het niet voldoende de haperende innovatiemotor te repareren.

Het innovatievermogen dient daarbij juist opgevoerd te worden:

• Gerichte intensivering in sleuteltechnologieën
• Meer R&D in kansrijke sectoren
• Beter klimaat voor radicale innovaties en doorgroei nieuwe bedrijvigheid

Door te kiezen voor een aantal kennisintensieve sectoren kan Nederland unieke en waardevolle control point posities opbouwen. Alleen als alle onderdelen van de innovatieketen functioneren en op elkaar aansluiten kan de innovatiemotor van Nederland een succesvolle aanjager zijn van welvaart.

* Zie: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2025/07/11/de-nederlandse-rd-kloof-groeit