Nu Amerika zich richt op China, neemt de innovatiedruk op Europa toe

Aan het begin van 2025 lijkt de mondiale machtsbalans in razende vaart te worden verlegd. De Amerikaanse vice-president JD Vance gaf een historische speech op de Veiligheidsconferentie in München. Europa wordt niet uitgenodigd bij besprekingen met Rusland over Oekraïne. En de VS blijken zich in de tweede termijn van Trump dominant te richten op China, de groeiende economische supermacht die de Amerikaanse hegemonie op een systemisch niveau uitdaagt. Een dergelijke aandachtsverschuiving is niet nieuw: Amerika had na de Tweede Wereldoorlog veel aandacht voor de wederopbouw van Europa, maar in de Koude Oorlog voor Rusland, en na de val van de Berlijnse muur weer voor het snel opkomende Japan. Bakens worden af en toe verzet.

Zonder actie zullen Europa en de EU in de komende jaren verder aan economisch en politiek belang en invloed inboeten. Dit is verklaarbaar. Europa heeft de grote demografische uitdaging van vergrijzing: de beroepsbevolking gaat (relatief) harder krimpen dan in de VS en het opkomende India. Ook systemische uitdager China vergrijst, maar blijft in de nabij toekomst een grotere economische markt. De tabel hieronder illustreert dit. De Europese productiviteitsstijgingen blijven daarbij achter en er blijven aanzienlijke economische afhankelijkheden zoals op digital tech, energie en veiligheid.

* Bron: Verenigde Naties, 2024 Revision of World Population Prospects, https://population.un.org/wpp/ 
** EU is de samenvoeging van de 27 lidstaten België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Kroatië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Zweden.

Amerika zal vechten om zijn dominante economische positie en winnend economisch model in de wereld zo lang mogelijk te behouden – tot de nu voorziene wisseling van de wacht met China om en nabij 2038. In een eerdere reflectie noemde ik de opkomst van de theorie van geo-economie: de inzet van economische (en militaire) instrumenten om de economische of bedrijfsmatige activiteiten in een ander land ten gunste van zichzelf te beïnvloeden. Die gunstige uitkomst is uiteindelijk een groeiend marktaandeel van de grootmacht zelf, aangezien het economisch systeem in de logica van geo-economie een zero sum game is. Het beperken van eigen kwetsbare economische afhankelijkheden en het vergroten van eigen mogelijkheden om kwetsbaarheden in internationale waardeketens uit te buiten, worden dan vitale vraagstukken en krijgen beleidsinspanningen.

Vanuit deze geo-economische invalshoek bestaat er een logica dat president Trump zegt Groenland te willen overnemen om zijn strategische grondstoffen, alleen militaire steun aan Oekraine te blijven leveren in ruil voor diens zeldzame mineralen, en het idee te hebben de Gaza-strook met Amerikaanse wederopbouw economisch meer te laten floreren. Daarnaast zet Amerika nu bewust en doelgericht zijn asymmetrische strategische afhankelijkheden met Europa in – namelijk op defensie en veiligheid - voor een eigen positieverbetering. Als Europa op dit thema zelf meer moet (en gaat) doen, betekent dit dat de VS minder mensen en middelen aan ons continent hoeven te besteden en waarschijnlijk hogere inkooporders voor de eigen industrie krijgt. Helaas zal de oplopende confrontatie tussen America First en China First, waarbij de nieuwste staaltjes van machtseconomie zullen worden ingezet, ten koste gaan van welvaartsniveaus in Europese landen. De VS blijkt via militaire en economische instrumenten te proberen Europa zoveel mogelijk voor zijn doel te laten werken, namelijk het voorblijven van Chinese economische ontwikkeling. We gaan een periode tegemoet waarin de druk op Europese landen en EU-lidstaten verder opgevoerd wordt en onderlinge samenwerkingen en tradities onder druk komen te staan.

Voor Europa is de meest logische en meest geaccepteerde oplossingsrichting een forse verhoging van de eigen productiviteit en het benutten én creëren van (nieuwe) asymmetrische strategische afhankelijkheden in de richting van de VS, China, India en Rusland. Om deze doelen te halen is innovatie noodzakelijk, waarvoor uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling essentieel zijn. Alleen laat bovenstaande grafiek zien dat koploper Amerika hieraan jaarlijks ongeveer 3,5 procent van het bbp spendeert en op aanzienlijke afstand China en Europa met ruim 2 procent bbp volgen. De gebeurtenissen begin 2025 zijn beter te plaatsen nu we zien dat China het Europese vasteland enkele jaren geleden voorbij is gestreefd; een symbolische gebeurtenis met impact.

Over een langere tijd hebben die onderlinge verschillen in uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling (R&D) logischerwijs aanzienlijke impact op het innovatiepotentieel, de productiviteitswinsten, en de opbouw van strategische afhankelijkheden. Ook voor economische veiligheid is kennis en innovatie cruciaal.

Nu Amerika zich richt op China, neemt de innovatiedruk op Europa toe.