Interactieruimte tussen burgers en bestuurders is de sleutel tot klimaatneutrale stad

Duurzame transities worden belemmerd door een gebrek aan betrokkenheid van burgers, een toenemende polarisatie en een laag vertrouwen in de overheid. Burgers zijn steeds vaker teleurgesteld over de huidige vormen van publieke participatie in het bestuur. Waar burgers en gemeenschappen de moeite nemen om actief deel te nemen aan het proces, zien ze dit niet terug in de uiteindelijke plannen en projecten. Er is verandering nodig om van informeren/raadplegen naar een partnerschapsrelatie te gaan.

Klimaatbeleid verwacht veel van burgers en gemeenschappen

Als je goed kijkt naar beleidsdocumenten, zie je dat er tegelijkertijd veel verwacht wordt van de rol die burgers en gemeenschappen spelen bij het nemen van maatregelen voor de transities waar we voor staan. Zo moet een groot deel van de bestaande woningen gerenoveerd en aangepast worden, stelt het Nederlandse Klimaatakkoord 50% lokaal eigenaarschap, en wil het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken en Klimaat energiecoöperaties initiëren.

Van de samenleving, met haar burgers, gemeenschappen en particuliere initiatieven, wordt verwacht dat deze een sterke veranderende kracht is, naast markten en de overheid.

Hoe sluiten de ambities aan bij de behoeften van burgers?

Samen met mensen uit de praktijk van Democratic Society hebben we nagedacht over hoe we de ontbrekende schakel kunnen inkaderen tussen de ambities en doelen met betrekking tot transities die we willen bereiken. Dit moet tegelijkertijd aansluiten bij wat de behoeften van burgers en gemeenschappen op lokaal niveau zijn.

We moeten eerlijk zijn, er is een 'Grand Canyon' die we moeten oversteken tussen de ruimte voor burgers en de ruimte voor beslissers. Hoe kunnen we een interactieruimte ontwikkelen waar burgers en gemeenschappen en andere partners in het ecosysteem elkaar ontmoeten? Om te werken aan rechtvaardige transities, co-creatie van oplossingen en initiatieven en co-besluitvorming.

Net Zero Cities: klimaatneutrale en slimme steden

Op dit moment werken Europese steden actief aan hun plannen voor klimaatneutraliteit. De Europese Commissie lanceerde in 2021 de EU-missie voor klimaatneutrale en slimme steden. In 2022 werden 112 geselecteerde steden uitgenodigd om ‘Climate City Contracts’ te ontwikkelen, die een algemeen plan bevatten voor klimaatneutraliteit in alle sectoren, zoals energie, gebouwen, afvalbeheer en vervoer, samen met bijbehorende investeringsplannen. Climate City Contracts moeten worden opgesteld in samenwerking met lokale belanghebbenden (publieke, private, kennis- en maatschappelijke organisaties), waaronder burgers, met behulp van een missieplatform en leeromgeving (dat momenteel wordt beheerd door het project NetZeroCities).

TNO (en TNO Vector) maakt deel uit van het NetZeroCities-consortium, samen met 32 andere partners die steden ondersteunen die zowel binnen als buiten de EU-missie vallen. Het consortium helpt deze steden door de diepere oorzaken die klimaatactie op grote schaal belemmeren te identificeren en te overwinnen. Hierdoor wordt het leven van burgers en hun kinderen verbeterd, evenals de staat van de planeet.

Van top-down naar bottom-up met Better Together

Het besef dat samenwerking met de samenleving nodig is op verschillende beleidsniveaus is er al. Toch zien we in de praktijk dat er nogal wat uitdagingen en belemmeringen zijn. Er is een groot verschil tussen wat we zeggen dat we zullen doen en wat we daadwerkelijk kunnen doen in de praktijk.

Een van de uitdagingen is dat organisaties zijn opgezet om hun eigen problemen op een top-down manier op te lossen. Daarom worden de benaderingen van betrokkenheid vaak ook gekanaliseerd in die top-down single-issue patronen. Terwijl er een netwerkbenadering nodig is om de machtsongelijkheid te overwinnen. We omarmen de capaciteit van de veranderende kracht nog niet volledig. Dit is de reikwijdte van de interactieruimte waar we het over hebben: echt de capaciteit en het mandaat om te handelen.

Daarom is er behoefte aan meer actieonderzoek om samen met burgers en gemeenschappen te leren. In 2024 is TNO gestart met een onderzoeksprogramma dat zich richt op het versterken van burgercollectieven; het Early Research Program Better Together. Startend vanuit het perspectief van gemeenschappen en hun behoeften, maar verbindend met het grotere ecosysteem en partners die betrokken zijn op lokale schaal en daarbuiten. Hier werken we - in directe samenwerking met burgers, collectieven en gemeenschappen - aan empowerment en leren, om strategieën te ontwikkelen die collectieve besluitvorming ondersteunen.

Voorbeelden van geslaagde interactieruimtes in Europa

In onze samenwerking met steden die streven naar klimaatneutraliteit zien we goede voorbeelden van hoe deze interactieruimte wordt ontwikkeld.

• NetZeroCities pilot CoLAB: de Duitse steden Aken, Mannheim en Münster bouwen aan een sterke coalitie voor een gedeelde visie van een duurzame, klimaatneutrale stad in 2030. Dit willen ze bereiken door het creëren van lokale betrokkenheid van mensen in de stadsgemeenschap middels direct eigenaarschap. De Local Green Deal in Mannheim die concrete afspraken over duurzaamheidsacties initieert, activeert en bundelt, is een vehikel waarop verder wordt gebouwd.
• Laboratório da Paisagem: is opgericht door het stadsbestuur van Guimarães in Portugal en twee universiteiten in de regio. De organisatie bevordert duurzame ontwikkeling, welke is gericht op innovatie, onderzoek en wetenschappelijke verspreiding. En die het bewustzijn van de bevolking vergroot. Het promoot verschillende activiteiten op het gebied van milieueducatie voor verschillende doelgroepen - van het tekenen en begrijpen van het landschap met kinderen van 7 tot 14 jaar, tot het bijdragen aan actief en gezond ouder worden met het ‘65+ Environment’-initiatief.

Toekomst onderzoek interactieruimte burgers en bestuur

De voorbeelden laten zien dat er verschillende strategieën zijn om de interactieruimte te ontwikkelen. Het is belangrijk om aan te sluiten bij de lokale context, kenmerken en motivaties. Werk aan het vertrouwen, het vermogen om mensen erbij te betrekken en te leren en neem bijdragen uit de samenleving serieus.

We zullen ons actieonderzoek voortzetten om de ruimte voor de besluitvormers verder te verbinden met de ruimte voor de burgers, door strategieën en ondersteuning te ontwikkelen. Samen systematisch leren wat er nodig is om onze enorm diverse contexten te activeren en te overbruggen. Zo kunnen we samen werken aan rechtvaardige transities, co-creatie van oplossingen en initiatieven, en zelfs beginnen met het oefenen van (nieuwe) manieren van meebeslissen. Om ontwikkelingen te versnellen op basis van leerervaringen en zo onze maatschappelijke doelen te bereiken.

Voel je vrij om actief met ons mee te denken. Welke behoeften heb jij als stad, als gemeenschap, als particulier initiatief, als intermediair partner in het community ecosysteem? Laten we dit uitdagende avontuur aangaan om 'de Grand Canyon over te steken'.