Van containers tot de cloud – hoe control points in chokepoints kunnen uitmonden

Zoals in een eerdere publicatie uiteengezet zijn control points unieke en waardevolle bedrijfsactiviteiten waar anderen sterk van afhankelijk zijn. Vanuit een geopolitiek en geo-economisch perspectief kan een individueel bedrijf zo’n control point vormen (zoals de positie van ASML in de wereldwijde chipindustrie) maar kan het ook gaan om een geografisch geconcentreerde groep bedrijven (bijvoorbeeld het Nederlandse cluster van zaadveredelingsbedrijven).

“Control points vormen op zichzelf nog geen probleem, zolang de afhankelijkheden robuust en wederkerig zijn”, legt onderzoeker Daan Pisa uit. “Maar zodra deze afhankelijkheden gekenmerkt zijn door eenzijdige dominantie, een gebrek aan alternatieven of politieke beïnvloedbaarheid zijn ze risicovol en kunnen ze snel omslaan naar kwetsbaarheden die onze strategische autonomie raken”. Wanneer control points in chokepoints uitmonden, komt de toegang tot essentiële goederen, diensten of infrastructuur onder druk te staan, met directe impact op publieke belangen.

Om dit denken verder te illustreren gaat het insight paper daarom in op twee sectoren waarin buitenlandse control points kunnen uitgroeien tot mogelijke chokepoints voor Nederland en Europa.

Case 1: Scheepvaartindustrie

De scheepvaart vormt de logistieke bloedvaten van de wereldeconomie: ruim 90% van de internationale goederenhandel gaat via zee. Daarbij is de sector sterk geconcentreerd rond China. Chinese bedrijven domineren de scheepsbouw, controleren een aanzienlijk deel van de wereldhavens en beheren enorme transportnetwerken. Daarmee beschikt het over control points die, bij geopolitieke spanningen, kunnen uitgroeien tot maritieme chokepoints. China heeft eerder al laten zien bereid te zijn exporten te beperken, zoals bij kritieke grondstoffen die niet in buitenlandse defensieketens mogen belanden.

Voor Europa en Nederland betekent dit dat onze bevoorrading – van energie en voedsel tot medische producten – afhankelijk is van infrastructuur die voor een groot deel buiten onze invloedssfeer valt. Dit vraagt om een gezamenlijke Europese strategie: waar moeten we capaciteiten in eigen hand houden, en waar is samenwerking of diversificatie cruciaal om kwetsbaarheden te verkleinen?

Case 2: Clouddiensten

Ook in de digitale wereld zien we een vergelijkbaar patroon. Cloudinfrastructuur is de digitale ruggengraat van organisaties en de samenleving: van overheidssystemen en ziekenhuizen tot het mkb. Daarbij wordt bijna 70% van de wereldwijde cloudmarkt beheerst door drie Amerikaanse hyperscalers: Amazon, Microsoft en Google.

“Deze dominantie leidt tot lock-in-effecten” stelt onderzoeker Veerle Zuurdeeg. “Overstappen naar alternatieven is vaak praktisch onmogelijk. Daarmee ontstaat een digitaal chokepoint, waarbij cruciale Europese data en diensten afhankelijk zijn van Amerikaanse partijen en wetgeving.” Incidenten, zoals het blokkeren van e-maildiensten bij internationale organisaties, maken dit risico tastbaar.

Een Europees perspectief op de cloud vraagt om meer dan regulering alleen: er is ook noodzaak voor investeringen en innovatie om digitale soevereiniteit te versterken. Het doel is een digitale ruggengraat die betrouwbaar, schaalbaar en onafhankelijk is, en die aansluit bij Europese waarden en normen.

Ook voor RTO’s zoals TNO en haar Europese zuster organisaties is in deze bredere digitale transformatie een rol weggelegd, met kennis van federatieve en samenwerkingsgerichte alternatieven die het mogelijk maken om afhankelijkheden te verkleinen, zonder daarbij nieuwe te creëren.

Navigeren tussen afhankelijkheden

De cases over de scheepsvaartindustrie en clouddiensten illustreren hoe buitenlandse control points kunnen uitmonden in risicovolle chokepoints voor Nederland en Europa. Aan de hand van de WAU-criteria (Waarde, Afhankelijkheid, Uniciteit) en onderliggende analysemethoden biedt de control point-lens de mogelijkheid om dit soort sleutelposities binnen sectoren te identificeren.

Hiermee brengen we scherper in kaart waar deze de kwetsbaarheden liggen en bieden we handelingsperspectief voor het versterken van strategische autonomie en economische weerbaarheid. Daarbij gaat het niet alleen om het signaleren van risico’s, maar ook om het ontwikkelen van alternatieven en het stimuleren van eigen control points om tot wederkerigere afhankelijkheden te komen. Want wie veilig de haven wil bereiken, moet zijn afhankelijkheden weten te navigeren en mitigeren.