Societal Embeddedness Level: maatschappelijk draagvlak voor transities

Op veel verschillende fronten werken kenniswerkers, bedrijven, organisaties en overheden aan de energietransitie en klimaattransitie. Er liggen veel innovaties op de plank. De grote uitdaging: hoe zorg je ervoor dat innovaties worden geïmplementeerd en niet in een la verdwijnen?

Wat is de Societal embeddedness Level-methode?

Werken met Societal Embeddedness Level (SEL) vergroot de kans op succes van beleid, door het maatschappelijk draagvlak op tijd te waarborgen. Bijvoorbeeld de maatregelen tegen klimaatverandering, of het klimaatbeleid in Nederland in het algemeen. Op een gezonde manier, zowel economisch als milieutechnisch. Met steun van betrokkenen, omwonenden en overheden. Sommige gereedschappen uit die methode worden al met succes toegepast.

Maatschappelijk draagvlak in kaart brengen met de SEL-methode

De SEL-methode voor maatschappelijk draagvlak is complementair aan de gebruikelijke Technology Readiness Levels (TRL’s). De TRL geeft aan hoe ver een technologie is gevorderd op een schaal van 1 tot en met 9. Technology Readiness Level 1 staat voor het prille stadium van onderzoek en een TRL-waarde van 9 betekent dat de technologie rijp is voor toepassing.

Maar toepassing is nog niet hetzelfde als inpassing. Marit Sprenkeling, TNO-onderzoeker en mede-ontwikkelaar van de SEL-methode: “Hoe hoger het Technology Readiness Level, hoe meer je bezig zou moeten zijn met de maatschappelijke aspecten. Maar zelfs op TRL1 heeft de SEL-methode waarde, want dan kan je nog bijsturen. Als je de maatschappelijke en bestuurlijke kant niet op tijd meeneemt, loop je grote kans op vertraging in een latere fase. Of het lukt zelfs helemáál niet om een maatregel in te passen.”

Hoe werkt de SEL-methode precies?

De Societal Embeddedness Level methode ontleedt de inpassing van technologie en het maatschappelijk draagvlak daarvoor in vier factoren:

1. Interactie met de omgeving
   De interactie met de fysieke omgeving. Ruimtelijke inrichting, natuur, leefomgeving en sociale impact krijgen hierin aandacht.
2. Rol van stakeholders
   De rol van de verschillende stakeholders. Dat kunnen producenten en hun leveranciers zijn, aanstaande gebruikers, omwonenden of andere partijen met gevestigde belangen.
3. Bestuur en beleid
   De bestuurlijke kant, zoals wet- en regelgeving, normen, subsidies en politieke steun.
4. Financieel-economische waarde
   Hierin kijken we naar de markt en financieel-economische waarde, zoals een business case of risico-analyse als het gaat om investeringen.

Vier factoren in vier dimensies

Elk van deze vier aspecten van maatschappelijk draagvlak diepen we uit in vier dimensies:

1. Verkenning van de drempels, de kansen en het landschap.
2. Evaluatie van deze drempels, kansen en het landschap.
3. Inpassen van maatregelen om de kansen voor een innovatie te vergroten.
4. Toepassen van maatregelen.

De verkenning en de evaluatie zijn vooral geschikt voor de lagere TRL-niveaus. De maatregelen komen op hun beurt meestal in de hoogste TRL-niveaus aan de orde. Zo ontstaan zestien (4 x 4) onderdelen. Elk van die onderdelen heeft verschillende mijlpalen die met (vaak bestaande) gereedschappen kunnen worden gehaald. Met die gereedschappen stelde TNO Vector een toolbox samen.

In de toolbox zitten bijvoorbeeld stakeholdersanalyses, social lifecycle assessments (LCA’s), kosten-batenanalyses, en veel meer. Marit Sprenkeling: “Die gereedschappen gebruiken we in wisselende samenstelling. Ontwikkelaars, onderzoekers, en ook overheden of industriële bedrijven, kunnen hun mijlpalen ermee beschrijven en halen. Dat komt ten goede aan het maatschappelijk draagvlak.”

Kansen en barrières

Uitvinders weten dat een uitvinding of innovatie niet zomaar haar weg vindt naar praktische toepassing. Toch komen tijdens onderzoek en ontwikkeling de sociaaleconomische facetten, die nodig zijn voor maatschappelijk draagvlak en om de weg naar praktische toepassing te vinden, vaak pas laat aan de orde.

Marit Sprenkeling: “Vooral de rol van de verschillende stakeholders wordt snel over het hoofd gezien. Het helpt als er een multidisciplinair team werkt aan een technologie. Je bent daarmee natuurlijk niet alles voor. Maar het biedt wel meer inzicht in het maatschappelijk draagvlak en de bestuurlijke kansen en barrières. Je brengt daarmee ook de rollen van bijvoorbeeld gebruikers en omwonenden in kaart.”

TNO Vector en de SEL-methode

TNO Vector levert de benodigde kennis voor het toepassen van de SEL-methode via rapporten, artikelen, workshops en maatwerkadvies. Sprenkeling: “We hebben de SEL-methode uitgebreid getest, op innovaties zoals de ondergrondse opslag van CO2 of van waterstof. Daar bewijst de methode zijn waarde. De methode is veel universeler inzetbaar, dus ook op domeinen zoals ICT of nanotechnologie. De verdere mogelijkheden verkennen we nu.”

Wil je meer weten over maatschappelijk draagvlak en de Societal Embededdness Level? Lees dan ook het artikel 'Bridging Social and Technical Sciences: Introduction of the Societal Embeddedness Level' op MDPI.com of 'The Ecosystem: technology readiness levels are getting a reality check to ensure innovations are socially acceptable' op sciencebusiness.net.