Ruimte als strategisch goed: hoe Nederland zijn autonomie en verdienvermogen kan veiligstellen

Nederland staat internationaal bekend als een land dat zijn kracht ontleent aan slimme organisatie van een beperkte ruimte en het creëren van aantrekkelijke leefomgevingen. Maar in een tijd waarin Europa zijn strategische autonomie wil vergroten, wordt fysieke ruimte steeds meer een strategisch goed. Hoe we onze schaarse ruimte verdelen, beïnvloedt direct ons verdienvermogen, onze onafhankelijkheid en onze positie binnen Europa én de leefbaarheid. In deze reflectie verken ik waarom TNO Vector juist hier een sleutelrol speelt.

Ruimte als productiefactor

Het Draghi-rapport over Europese concurrentiekracht benadrukt dat Europa concurrerender moet worden door te investeren in sleuteltechnologieën, energie-infrastructuur en innovatie. Maar al deze ambities beginnen bij iets basaals: ruimte. Zonder ruimte voor energiehubs, datacenters, logistieke knooppunten en woningbouw kunnen we onze rol in Europese waardeketens niet waarmaken. Ruimte is daarmee geen achtergrondvariabele, maar een kritische productiefactor voor economisch succes.

Strategische autonomie begint met ruimtelijke keuzes

Strategische autonomie betekent minder afhankelijk zijn van anderen voor vitale behoeften zoals energie, voedsel, defensie en data. Voor Nederland is dat concreet:

• Energie: ruimte voor wind op zee, zonneparken en energieopslag maakt ons minder afhankelijk van fossiele importen.
• Voedsel: innovatieve en efficiënte landbouw vergt slimme ruimtelijke inpassing om binnen regelgeving onze positie als Europese voedselproducent te behouden.
• Defensie en veiligheid: oefenterreinen, logistieke corridors en beschermde infrastructuur hebben fysieke ruimte nodig.

Door ruimte schaars maar strategisch in te zetten, kunnen we onze autonomie beter borgen.

Ruimte als randvoorwaarde voor verdienvermogen

Het Draghi-rapport pleit voor “investment-led growth”. Voor Nederland betekent dit dat innovatieclusters – van Brainport tot Rotterdam en Energy Valley – alleen kunnen bloeien als er voldoende ruimte is voor uitbreiding en verbinding. Ook woningbouw en infrastructuur zijn cruciaal: zonder voldoende woningen stagneert de arbeidsmarkt, en zonder goede infrastructuur en mobiliteit en een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving verliezen we aantrekkingskracht voor bedrijven en talent. Ruimte is dus geen passieve factor, maar een voorwaardenscheppend instrument voor economisch verdienvermogen.

Ruimtelijk beleid als strategisch instrument

Het Nederlandse verdienvermogen hangt niet alleen af van innovatie en kapitaal, maar ook van ruimtelijk beleid:

• Concentreren van economische activiteiten rond sterke clusters versterkt productiviteit (zoals Draghi benadrukt).
• Combinatie van functies – energie, natuur, mobiliteit – voorkomt conflicten en versnelt transities.
• Bescherming van vitale ruimte voorkomt lock-ins en dure correcties in de toekomst.
• Een gezonde leefomgeving verlaagt ziektelast en verhoogt arbeidsproductiviteit.

De unieke rol van TNO Vector

Waar planbureaus zoals PBL, CPB, CBS en SCP vooral analyseren, monitoren en beleidsopties doorrekenen, biedt TNO Vector daarnaast, samen met collega’s van TNO:

• Toegepaste kennis en technologie – we verbinden ruimtelijke strategie direct met technologische en innovatieve oplossingen, zoals nieuwe energietechnologieën, digitale modellen en systeemintegratie.
• Praktijkgerichte scenario’s – we ontwikkelen en testen integrale scenario’s, bijvoorbeeld voor de inpassing van waterstofnetwerken, offshore wind of nieuwe mobiliteitsconcepten.
• Koppeling tussen beleid en uitvoering – we kunnen overheden en bedrijven met behulp van data en modellen inzicht geven in de verdelings- en brede welvaartseffecten van beleid (bijvoorbeeld bij de Lelylijn) en reflecteren op gevoerd beleid.
• Neutrale en onafhankelijke partner – Door onze positionering tussen overheid, bedrijfsleven en wetenschap kunnen we bruggen slaan tussen partijen en sectoren.

Zo fungeert TNO Vector niet alleen als kennisleverancier maar ook als strategisch innovator en verbinder – precies op het snijvlak waar maatschappelijke uitdagingen, ruimtelijke keuzes en technologie elkaar raken.

Reflectie en oproep

Ruimte is geen vanzelfsprekendheid, maar een strategisch goed dat onze autonomie en ons verdienvermogen bepaalt. Wie ruimte verstandig inzet, vergroot nationale autonomie en versterkt het economisch verdienvermogen. De vraag is dan ook niet óf we strategisch met ruimte moeten omgaan, maar hóe. Welke prioriteiten stellen we, en durven we die ook vast te houden? Daar ligt een opgave voor ons allemaal – en een kans voor TNO Vector om richting te geven.