Nederland scoort goed op UNESCO-aanbeveling voor ethisch gebruik van AI

Het Nederlandse AI landschap

In opdracht van de ministeries van OCW en BZK heeft TNO Vector de methodologie toegepast en uitgeschreven als basis voor het ‘The Netherlands Artificial Intelligence Readiness Assessment Report’. Het geeft een uitgebreid overzicht van het Nederlandse AI landschap, bezien vanuit wet- en regelgeving, maatschappij en cultuur, wetenschap en onderwijs, economie, en technologie en infrastructuur.

Blauwdruk

“Het rapport geeft niet alleen een uitgebreid en objectief beeld van waar we staan met AI in ons land, maar dient ook als voorbeeld hoe andere landen deze methode, Readiness Assessment Methodology, RAM, kunnen toepassen. Via UNESCO zijn we al benaderd door landen die willen weten hoe zij deze methodologie moeten volgen om een ​​eigen strategie te ontwikkelen. Ze willen het instrument kunnen doorgronden en zijn benieuwd hoe we de onderzoeksmethode hebben opgezet en toegepast. Zo kunnen we hen helpen AI ethisch verantwoord in te zetten”, vertelt hoofdonderzoeker Tom Barbereau van TNO Vector.

Nieuwe inzichten

De methodologie bestond uit het inventariseren van zo’n honderd kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren die duidelijk maken hoe een land presteert op het gebied van AI. Op al deze indicatoren heeft TNO-data verzameld, verwerkt en geanalyseerd. Ook is er veel onderzoek naar strategische en beleidsmatige vraagstukken rondom digitalisering en AI door TNO en andere organisaties ingebracht. Al deze kennis biedt nieuwe inzichten voor besluitvorming door beleidsmakers of andere partijen. Zij kunnen hieruit afleiden welke stappen zij moeten zetten om het beleid voor AI naar het volgende niveau te tillen.

Raadplegen externe experts

De aanbevelingen uit het rapport zijn mede tot stand gekomen op basis van consultaties van experts op uiteenlopend gebied uit de academische wereld, het bedrijfsleven en de overheid. Het betrof consultaties van vertegenwoordigers van UNESCO, de ministeries van OCW, BZK en EZ, de universiteiten van Leiden, Utrecht en Amsterdam, de Haagse Hogeschool, de AI-coalitie voor Nederland (AIC4NL), VNO-NCW, het European Center for Not-for-Profit Law (ECNL) en TNO. Met dit expertteam zijn in 2024 twee workshops gehouden. Daarin zijn opvattingen, reflecties en verwachtingen van de deelnemers geïnventariseerd en vervolgens aanbevelingen naar voren gebracht.

Nederland goed gepositioneerd

In de ‘Recommendation’ van UNESCO bestrijkt het ethisch verantwoord omgaan met AI een breed scala aan onderwerpen: bescherming en bevordering van mensenrechten, menselijke waardigheid, vrijheid van meningsuiting en ecologische duurzaamheid, die zich vertalen in principes als verantwoording, transparantie en privacy.

Uit het rapport blijkt dat Nederland goed is gepositioneerd voor AI. Ons land heeft hierin al vroegtijdig fors geïnvesteerd en de overheid sluit nauw aan bij de AI-verordening van de Europese Unie en het Kaderverdrag van de Raad van Europa voor kunstmatige intelligentie. Mede daardoor behaalt ons land een bovengemiddelde score binnen de E-Government Indexes van de Verenigde Naties en andere ranglijsten op het gebied van investeringen in AI-onderzoek en cybersecurity. Dit betekent niet dat Nederland klaar is. De geformuleerde aanbevelingen benadrukken de noodzaak van voortdurende aandacht voor de governance van AI.

Aanbevelingen

“Onze onafhankelijke positie bij het uitvoeren van de RAM is er een die we doorgaans innemen in de context van samenwerkingen met de Nederlandse overheid”, legt onderzoeker Wouter van der Bij uit. “Hier was de cruciale factor onze capaciteit om inzichten uit verschillende diepgaande TNO-onderzoekslijnen van de afgelopen jaren te verzamelen en te combineren. Vooruitblikkend zien we ook grote kansen om de geïdentificeerde aanbevelingen te versterken door interdisciplinair onderzoek te doen naar verantwoord gebruik van AI, zoals DIVERSIFAIR om intersectionele bias in AI te identificeren of de ontwikkeling van GPTNL als verantwoord en soeverein alternatief voor bestaande LLM’s.”