Integrale innovatie vraagt om nieuwe manieren van samenwerking

Om maatschappelijke transities te laten slagen, is het nodig om technologische innovaties te verbinden met sociaal-maatschappelijke innovaties. Zo zijn nieuwe technologieën als warmtepompen nodig voor het voor het slagen van de energietransitie, maar ook dat mensen hun gedrag aanpassen om energie te besparen en over te stappen naar gebruik van niet-fossiele energiebronnen. Hoewel zowel technologische als sociaal-maatschappelijke aspecten van innovatie dus onmisbaar zijn voor maatschappelijke transities, wordt er vaak niet op gestuurd dat beide aspecten worden meegenomen in onderzoek en innovatie. Daarom zijn nieuwe manieren van samenwerking in onderzoek en innovatie nodig.

Technologie is nooit alleen technologisch

Bij innovaties denken we vaak aan technologische innovaties als vaccins, de verbrandingsmotor en de computerchip. Deze innovaties zorgen vaak ook voor grote maatschappelijke veranderingen met zowel positieve als negatieve gevolgen. Daardoor is het duidelijk dat dergelijke innovaties nooit alleen technologisch van aard zijn; innovaties zijn immers pas succesvol als ze een geaccepteerde en vanzelfsprekende plek in de maatschappij hebben gevonden. Zo is het voor de acceptatie van vaccinaties van groot belang dat deze geaccepteerd worden door velen om te zorgen voor voldoende bescherming van allen. En om het digitale verkeer in goede banen te leiden, zijn digitale verkeersregels en wetgeving noodzakelijk.

Maatschappelijke innovatie als katalysator

Bij TNO Vector benadrukken we daarom het belang van maatschappelijke innovaties als katalysator voor technologische en sociale innovatie. Dit betekent dat ook de omgeving waarin technische of sociale veranderingen landen, mee moet innoveren. Bijvoorbeeld door nieuwe business modellen te ontwikkelen, wetgeving te veranderen, of nieuwe vormen van besturing (‘governance’) aan te nemen. Om deze aan technologie verbonden innovaties te ontwikkelen is dus kennis nodig over gedrag, wet- en regelgeving, economie en bedrijfswetenschappen, ethiek en communicatie. Alleen oplossingen die in de praktijk en in de samenleving werken.

Wat is integrale innovatie?

In relatie tot innovaties die maatschappelijke transformatie bewerkstelligen wordt daarom ook wel gesproken over het belang van integrale innovatie. Integrale innovatie ontstaat wanneer technologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van innovaties (gelijkwaardig en gelijktijdig) gecombineerd en geïntegreerd worden. Hierbij werken onderzoekers uit de bèta/technische en sociale en geesteswetenschappen samen aan de ontwikkeling en inbedding van innovaties. Bij integrale innovatie zijn ook maatschappelijke organisaties en bedrijven betrokken.

Integrale innovatie maakt in drie richtingen een stap ten opzichte van veel vormen van innovatie:

1. Door belemmeringen in de samenwerking tussen disciplines en partijen (zoals onderzoekers, beleidsmakers, adviseurs, financiers, en burger) te verminderen;
2. Door aan te zetten tot het ontwikkelen van gerichte beleidskaders en programma’s voor integrale innovatie, inclusief de benodigde financiering beschikbaar te stellen; en
3. Door te zorgen voor het versterken van monitoring van innovatie die ook oog heeft voor vooruitgang voorbij de technologische ‘readiness’.

Kansen en knelpunten in samenwerking en financiering

Meer aandacht voor integrale innovatie is dus nodig. Veel partijen erkennen het belang van integrale innovatie en de vanzelfsprekende verbinding tussen technologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van innovaties. Maar het komt het vaak niet goed tot z’n recht in veel beleidskaders voor innovatie, in onderzoeks- en innovatieprojecten, en in financieringsprogramma’s van onderzoek en innovatie. Vaak is er sprake van een ‘technoreflex’ of worden dergelijke programma’s, kaders of projecten vooral vanuit één discipline aangevlogen. Alhoewel het nog steeds nodig is om ook disciplinaire kennis en technologische of sociale innovaties te ontwikkelen, zorgt de geringe aandacht voor integrale innovatie er voor dat kansen gemist worden op het versnellen van maatschappelijke veranderprocessen.

Integrale innovatie tot z’n recht te laten komen, vraagt dus om aanpassingen van beleidskaders, financieringsprogramma’s en projecten, zodat deze meer gericht zijn op het versterken van netwerken en samenwerkingen van onderzoekers uit alle wetenschapsdomeinen, het faciliteren van betrokkenheid van alle stakeholders vanaf het begin, en monitoring van innovaties waarbij breder gekeken wordt dan alleen naar technologische vooruitgang. Een voorbeeld hiervan is niet alleen naar innovatie kijken aan de hand van het Technology Readiness Level (TRL), maar ook kijken naar het Societal Embeddedness Levels (SEL).

Naar een actieplan voor integrale innovatie

Momenteel werken CLICKNL, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de Social Sciences and Humanities (SSH)-raad en TNO Vector in opdracht van de ministeries van OCW en EZ als vertegenwoordigers van meerdere ministeries aan een actieplan voor integrale innovatie, dat begin volgend jaar gepresenteerd wordt. Dit actieplan bevat concrete aanbevelingen en actielijnen voor beleidsmakers, onderzoeks- en innovatiefinanciers en bedrijven en instellingen die zich met onderzoek en innovatie bezig houden om meer integrale innovatie te bewerkstelligen.

Alleen wanneer we naast gerichte vormen van innovatie ook integrale innovatie stimuleren, leidt onderzoek en innovatie tot maatschappelijke doorbraken.