Eerste onderzoek naar Nederlandse ecosystemen in Europees verband

Het begrip ‘innovatie-ecosysteem’ bouwt voort op de concepten van economische clusters en innovatiesystemen. Kenmerkend voor dit type ecosysteem is dat de nadruk meer ligt op vernieuwing, innovatie en diversificatie dan op het uitbouwen van bestaande sterktes en specialisaties van dominante bedrijven in het ecosysteem. Binnen dit ecosysteem is er niet alleen aandacht voor kennisvalorisatie en ondernemerschap, maar ook voor de rol en bijdrage van andere partijen in de 'triple helix' of 'quadruple helix', waarbinnen de interactie tussen overheid, bedrijfsleven, academische wereld en de samenleving centraal staat.

“Het in kaart brengen van ecosystemen is een lastige opgave, want ecosystemen zijn niet eenduidig af te bakenen”, zegt Thijmen van Bree, economisch onderzoeker bij TNO Vector. “Voor elke actor is het ecosysteem weer net anders en elke dag komen er nieuwe actoren bij of vallen er juist actoren weg. Een goede methode om internationale ecosystemen in kaart te brengen hebben we nog niet. Daardoor is het moeilijk om onderzoeks- en innovatie-ecosystemen die belangrijk zijn voor Nederland gericht te versterken.”

De ontwikkeling van ecosystemen kan volgens van Bree en zijn mede-onderzoekers het beste begrepen worden aan de hand van de wijze waarop individuele belangen van partijen en collectieve belangen van het bredere systeem worden afgewogen en uiteindelijk strategische keuzes worden gemaakt. Regio-specifieke karakteristieken en contextfactoren spelen daar volgens van Bree een rol bij. “Er is geen optimale ‘one size fits all’ configuratie. Om die reden hebben we in ons onderzoek veel nadruk gelegd op de organisatorische en procesmatige aspecten van regionale innovatie-ecosystemen: hun modus operandi.”

In de modus operandi van ecosystemen blijken strategievorming, leiderschap, organisatiecultuur, coördinatie en partnerschappen belangrijke succesfactoren. “In de literatuur worden deze ‘hoe’ vragen op zijn minst als even belangrijk ingeschaald als de aanwezigheid van innovatie-assets die de basiselementen en productiefactoren vormen van het ecosysteem.” Dat is ook het eerdere onderzoeksrapport: Groeien door regionale innovatie-ecosystemen.

In het nieuwe onderzoek van Van Bree en zijn collega’s wordt duidelijk dat Nederlandse stakeholders veel samenwerken in Europese onderzoeks- en innovatie-ecosystemen. “We weten dat ons land sterk internationaal verbonden is en dat zie je terug in ons onderzoek. Nederlandse actoren vormen een integraal en belangrijk onderdeel van Europese onderzoeks- en innovatienetwerken.”

Daarnaast komt naar voren dat Nederland met name als sterke samenwerkingspartner gezien wordt in ecosystemen waar het van oudsher sterke bedrijfssectoren en kennis in heeft. “Dat is een bevestiging van het beeld dat onderzoeks- en innovatie ecosystemen voortbouwen op bestaande sterktes in de samenleving en past binnen het huidige innovatiebeleid en ook economisch beleid.”

Tijdens het onderzoek stuitten van Bree en zijn collega’s op het gegeven dat vergelijkbare ecosystemen op verschillende plekken anders genoemd en benaderd worden. “Je kunt de verbondenheid van ecosystemen alléén inhoudelijk onderzoeken en niet afgaan op een typologie die bijvoorbeeld is gebaseerd op een karaktereigenschap, organisatievorm of beleid. Zo konden we bijvoorbeeld ecosystemen niet exclusief categoriseren langs de lijnen ‘technologie gedreven’, ‘kennis gedreven’ of missie gedreven’. Hiertussen vonden we teveel overlap.” Daarnaast wordt duidelijk dat er diverse factoren zijn die bijdragen aan de mate van verbondenheid van ecosystemen, maar dat deze factoren voor elk ecosysteem anders zijn. “We kunnen daarom concluderen dat het waarschijnlijk zinloos is om ‘one size fits all’ beleid te voeren. Voor elk ecosysteem moet een aanpak op maat bedacht worden.”