Meten van potentiële risico’s voor nationale veiligheid

Dat blijkt uit de paper over het Meten van potentiële aantasting van nationale veiligheid door strategische afhankelijkheid die TNO Vector publiceerde op het symposium Strategische Autonomie in een Open Economie begin juni in Den Haag. Andere pijlers van strategische autonomie die aan de orde kwamen zijn economische veiligheid, leveringszekerheid van energie en digitale soevereiniteit.

Meer inzicht verwerven

“Samen met ministeries en diverse organisaties kijken we naar potentiële aantastingen van de nationale veiligheid. Zo is de Rijksbrede Risicoanalyse Nationale Veiligheid, RbRa, in opdracht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid opgesteld door het Analistennetwerk Nationale Veiligheid, waar ook TNO deel van uitmaakt. In deze risicoanalyse wordt ook aandacht besteed aan de risico’s van strategische afhankelijkheden en hoe dit invloed kan hebben op de strategische autonomie van Nederland. We moeten meer inzicht verwerven in dreigingen en typen gebeurtenissen op dit vlak en hoe die de nationale veiligheid kunnen aantasten. Vervolgens moeten we afwegen welk risico wel of niet acceptabel is en hoe we dat kunnen afdekken”, vertellen onderzoekers Bas Keijser en Peter van Scheepstal van TNO.

De rol van TNO is inbreng van kennis over technologische ontwikkelingen, cyberdreigingen en bedreiging van vitale infrastructuur, zoals energielevering, betalingsverkeer, scheepvaart, internet en datadiensten, communicatie tussen hulpdiensten.

Zes nationale veiligheidsbelangen

Onder nationale veiligheid wordt verstaan: “De bescherming van onze nationale veiligheidsbelangen tegen dreigingen die deze belangen kunnen schaden en daarmee maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken.” De zes nationale veiligheidsbelangen zijn territoriale-, fysieke-, economische- en ecologische veiligheid, sociale en politieke stabiliteit en internationale rechtsorde en stabiliteit.

Economische veiligheid en nationale veiligheidsrisico’s

In het beleid rond economische veiligheid worden onder andere drie risico’s onderscheiden: verstoring van de continuïteit van de vitale infrastructuur, het weglekken van hoogwaardige kennis of vertrouwelijke informatie zoals staatsgeheimen en een sterke afhankelijkheid van partijen en landen met wie Nederland niet dezelfde geopolitieke belangen deelt. Bij dat laatste risico gaat het vaak om strategische afhankelijkheden. Die moeten in termen van aantasting van de nationale veiligheidsbelangen ingeschat kunnen worden.

“Uiteindelijk willen we methoden ontwikkelen waarmee je kunt laten zien of het bestaan van een afhankelijkheid potentiële aantasting van die nationale veiligheid tot gevolg kan hebben. Om de typen risico’s en de impact daarvan in te schatten heb je verschillende methoden nodig om die te kunnen beoordelen. We kijken welke typen risico’s we met analytische methoden goed in kaart kunnen brengen en waar er nog hiaten zijn.”

Risico’s methodisch duiden

“Een fusie, overname of investering door een buitenlandse partij in een Nederlands bedrijf kan ertoe leiden dat die partij toegang krijgt tot sensitieve technologie waardoor onze nationale veiligheid wordt bedreigd. Voor sensitieve technologie heeft TNO een systematiek beschreven om risico’s voor de nationale veiligheid stapsgewijs te kunnen beoordelen. Andere risico’s uit afhankelijkheden worden indirect veroorzaakt door een strategische afhankelijkheid, zoals software die essentieel is voor goed functionerend betalingsverkeer maar verstoord kan worden vanuit een land met een offensief cyberprogramma tegen ons land.”

“In zulke gevallen moet je een methode hebben om de risico’s goed te kunnen vaststellen en te bepalen of er daadwerkelijk sprake is van potentiële risico’s voor de nationale veiligheid. Dat geldt ook voor afhankelijkheden van landen met andere geopolitieke belangen dan wij. Het is relatief makkelijk een lijst te maken van landen waar je liever geen zaken mee doet, maar je wilt per geval de concrete risico’s methodisch kunnen duiden. Het inkopen van medicijnen en zeldzame aardetalen is niet per definitie een risico voor onze veiligheid. Maar de situatie is iets anders als er sprake kan zijn van economische dwang, ongewenste toegang tot kennis of informatie, spionage of sabotage”, aldus de TNO-experts.

Schematische weergave van processen waarbinnen risicovolle strategische afhankelijkheden kunnen spelen:

• Er is sprake van afhankelijkheid wanneer er relatief veel wordt geïmporteerd van buiten de EU, of afhankelijkheden spelen in zeggenschap-, kennis-, innovatie- of investeringspositie (A).
• Die is afhankelijkheid strategisch wanneer het product, dienst of technologie cruciaal is voor de publieke belangen van Nederland/EU, of de afhankelijkheid vormt een risico voor de continuïteit van vitale processen of de toegang tot gevoelige informatie voor derden (B).
• Die afhankelijkheid is risicovol wanneer leveringsonderbrekingen mogelijk zijn van input in een proces, of in het product of de dienst die wordt geleverd (C).