Brede welvaart als nieuw paradigma

Brede welvaart is dus niet simpelweg een nieuwe economische stroming, maar een veel bredere maatschappelijke verandering. Verschillende transities vragen om meer aandacht voor het anders inrichten van de samenleving en haar instituties. We weten dat er met de toenemende schaarste aan middelen en de groeiende omvang van de maatschappelijke opgaven lastige keuzes gemaakt moeten worden. Dit vraagt om een heldere integrale visie en het uitstippelen van een koers en introduceert filosofische vraagstukken: welke opgaven moeten aanpakken en zijn het meest urgent, hoe maken we keuzes en waaruit bestaat maatschappelijke voortuitgang en voor wie?

In dit artikel reflecteer ik op hoe veelomvattend brede welvaart is: naast economie gaat het ook over ons mensbeeld, de samenleving, de planeet en de rol van de overheid. Daarnaast reflecteer ik op hoe fundamenteel anders het brede welvaartsparadigma kan zijn in vergelijking met het huidige paradigma. Met paradigma bedoel ik een bril die bepaalt hoe we naar de wereld kijken, erover denken en die ons handelen stuurt. In die zin is brede welvaart nu nog geen paradigma en al helemaal niet het dominante paradigma.

Veelgehoorde verzuchtingen over het huidige paradigma zijn het doorgeslagen marktdenken, grote zorgen over het overschrijden van planetaire grenzen en de te beperkte opgave die Nederland zich stelt om te verduurzamen en de verontrusting over de groeiende ongelijkheid (zoals dat mensen bovenaan de welvaartsladder bijna 25 jaar langer in goede gezondheid leven)en mensen die afhaken in de samenleving.

Het huidige paradigma is overal aanwezig waardoor brede welvaart nog tegen de stroom in roeit. Brede welvaart in de praktijk brengen kost nu bijvoorbeeld nog veel inspanning omdat beslisinformatie incompleet is (zo ontbreekt veelal informatie over de percepties en beleving van mensen), procedures en budgetten verkokerd zijn, het aandacht vraagt voor witte vlekken in beleid (zoals over de verdelingseffecten binnen en tussen groepen) en verandering ook voor beleidsmakers complex is. Het duiden van het huidige paradigma kan wellicht inspiratie bieden voor hoe een brede welvaartsparadigma eruit kan zien. Ook zijn er al ideeën over het ontwikkelen van een nieuw paradigma.

In de onderstaande tabel doe ik een voorzet om het huidige paradigma en een mogelijk brede welvaartsparadigma te duiden en te vergelijken. Voor dit doel gebruik ik archetyperingen, in de praktijk zijn er al verschuivingen in het huidige paradigma en worden daar steeds meer nieuwe elementen aan toegevoegd.

Wat is er nodig om brede welvaart als paradigma vorm te geven? In ieder geval een systeemperspectief om de uitdagingen en de interacties daartussen te overzien zoals hoe elektrisch rijden impact heeft op mobiliteit, energie en wonen. De bovenstaande tabel laat ook de waarde van ‘transdisciplinair werken’ zien; we hebben de kennis van meerdere disciplines nodig zoals de filosofie, psychologie, sociologie, duurzaamheidstudies, bestuurskunde, politicologie en economie. Maar het belangrijkste is optimisme en verbeeldingskracht als tegengif tegen de verlamming en het gevoel van uitzichtloosheid die horen bij de complexiteit van brede welvaart en het langzame tempo waarmee veranderingen zich voltrekken. Klimaatonderzoeker en Nobelprijswinnaar Gupta zegt hier heel treffend over: ‘Dingen kunnen veranderen, ook overnight. Misschien is werken tot die tijd ook een fijne afleiding.’ Dus laten we letterlijk werk maken van het in de praktijk brengen van brede welvaart.

Bij TNO werken we aan het bieden van handelingsperspectief voor overheden met stappenplannen, afweegkaders en impactanalyses om brede welvaart in de praktijk te brengen. Heeft u ideeën over hoe een nieuw paradigma eruit zou kunnen zien of wilt u meer weten het toepasbaar maken van brede welvaart in de beleidspraktijk, neem dan contact met ons op.